Levent Işık: Murabaha (Vadeli Satış) Nedir?

Katılım Bankalarının en temel farkı olan ticaretin fonlanması ve ortaklıktan elde
edilen karın bölüşülmesi hususunun en önemli ve ilk durağı Murabaha yani vadeli satıştır.
Katılım Bankasının kendi öz kaynakları ve katılma hesabı sahiplerinin varlıklarıyla bir
başka müşterisi için peşin alıpvade farkı uygulayarak vadeli olarak sattığı ürün/hizmetlerden
elde ettiği karı hesap sahipleri ile bölüştüğü bir ticari faaliyet olan murabaha, Katılım Bankalarının
adeta olmazsa olmazı halinegelmiştir. Murabaha (satıcı tarafından maliyet fiyatı ve kar oranı açıklanan
satış) İslam Ticaret Hukukunda “güven esasına dayalı alışveriş sözleşmeleri” arasında yer alır. Bu alışverişte satıcı malın kendisine maliyetini müşteriye açıklamakta ve bu maliyet üzerine bir miktar kar
koyarak satmaktadır. Alıcı, satıcının bu beyanına güvendiği için bu tür satış, güven esasına dayalı satış sözleşmeleri arasında yer alır. Satıcının malın maliyetini açıklarken kesinlikle doğru miktarı söylemesi gerekmektedir. Müşterinin aldatıldığı ortaya çıkar ise akitten dönme
hakkı vardır. Klasik murabaha, satıcının sattığı malın maliyeti ve karını müşteriye söyleyerek satmasıyla gerçekleşir. Bu alışverişte müşterinin malı alıp almayacağına dair önceden herhangi bir vaadi söz konusu değildir. Örneğin satın alınmak istenen bir arabanın satıcısı, arabanın kendisine
maliyetini söyler ve üzerine kar koyarak satış yapar ise bu satış klasik murabaha olarak adlandırılır.
Çağdaş murabaha ise Katılım Bankaları tarafından uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntemde müşteri satın almak istediği malı görür, beğenir ve peşin fiyatını öğrenir. Daha sonra Katılım Bankası’na gelerek peşin fiyatını öğrendiği malın alınıp kendisine vadeli olarak satılmasını ister. Katılım Bankası müşteriyi değerlendirir, ödeme gücünü araştırır, çeşitli teminatlar alır ve müşteriye ne kadar vade farkı uygulayacağını açıklar. Sonra da malı peşin fiyata satıcıdan alıp vadeli
olarak müşteriye satar. KatılımBankası, malın peşin bedeli ile vadeli fiyatı arasındaki farkı kar  olarak kaydeder. Burada önemli olan husus malı önce Katılım Bankası’nın satın almasıdır. Eğer
müşteri satın aldığı bir mal için finansman talebinde bulunursa Katılım Bankası bu talebi kabul etmez. Çünkü bu durumda borcun finansmanı söz konusudur ve borç finansmanı ise faizdir.
Usulüne uygun bir tarzda ve gerçekten bir alıcı ve satıcı gibi hareket edilerek yani ticaretin kaidelerine riayet edilerek yapılan bir çağdaş murabaha akdi Katılım Bankası prensiplerine uygundur. Çünkü ticaret insanlara haksızlık yapılmadan gelir elde etme yollarından birisidir ve murabaha da bir ticaret çeşididir. Satıcının, ticaretini yapmak istediği malı alıp elinde bekletmesi gerekmez. Yani
ticaret, malın satın alınıp belli bir mekanda bir süre bekletildikten sonra satılmasını gerektirmez. Faiz vadenin karşılığı olduğu ve çağdaş murabahada da vadeli satıştan kar elde etme söz konusu olduğu için iki işlem birbirine benziyor görülebilir. Ancak aralarında temel bir fark
vardır: Birisi faiz, diğeri ise alım satımdır. Faizin süreci farklı, alışverişin süreci farklıdır. Faizin amacı farklı, alışverişin amacı farklıdır. Burada vatandaşların aklına hep aynı soru gelir. “Neden diğer bankaların faiz oranlarıyla hemen hemen aynıdır vadeli satış oranları?” Aslında cevap çok basittir. Tüm
bankalar kredi işlemlerini ülkedeki gösterge faizlerine göre ayarlar ve buradaki kar oranları
yıllık enflasyonun çok üzerinde olmaz. Çünkü çok ciddi bir rekabet vardır. En basit açıklamayla var olan rekabetten ötürü
bankalar enflasyon + birkaç puanlık kar ile kredi işlemlerini gerçekleştirir. Tabi ciddi bir krizin içinde olan 3. bir dünya ülkesindeyseniz işler o zaman değişmektedir. Fakat biz ülkemizi baz alarak konuşacak olursak gelişmiş ve rekabetçi para / sermaye piyasalarının var olduğu
ülkemizde kredilerden oransal anlamada muazzam karlar elde etmek mümkün değildir. Böyle bir ortamda da katılım bankaları bir yandan enflasyon karşısındortaklarının ve mevduat sahiplerinin
yatırımlarını enflasyondan koruduğu ve üstüne de kar ettiği, ama aynı zamanda da tercih
edilmesi için diğer bankalarla rekabet edebileceği bir vadeli satış kar oranı belirlemesi
gerekir ki, az önce ifade ettiğimiz üzere enflasyonun bir iki puan üstünde seyreden bir pazarda diğer bankaların faiz oranlarıyla katılım bankalarının vadeli satış oranlarının birbirlerine yakın olması son derece normal hatta elzemdir. Katılım Bankaları faizli
bankalarının sınırda tutuğu oranların altında vadeli satış işlemleri yapsa ortaklık kurduğu katılma hesabı müşterilerine ve kendileri öz kaynaklarına zarar ile vadeli satış yapmaya çalışsa
bu defa tercih edilmez duruma gelecek üstelik faiz hassasiyeti
olan insanları da bir nevi faizli bankalara itmiş olacaktır. Bu nedenle katılım bankaları piyasadaki oranlara göre konum almakta ve fıkhen hiçbir yasağı
olmayan bu durumun, birilerince kurumların prestijine zarar
vermek adına benzetme yaparak eleştirilmesi, gerçekten ticaretin dengelerini bilenlerce garipsenmekte, komik ve art niyetli bulunmaktadır.Katılım Bankaları murabaha yani peşin alım/vadeli  satış işlemlerinde, bedeli taksitle ödenmek
istenen mal, hizmet ya dahakkın gerçekten var olup olmadığına  bakar. Katılım Bankaları faizle kredi veren bankalar olmadıkları için mutlaka satıcıdan alınıp müşteriye satılacak bir mal, hizmet ya da
hakkın var olması gerekmektedir. Bu itibarla mal ya da mali hak
hükmü taşımayan vergiler, cezalar, harçlar, vize ücretleri, borçlar vs. Katılım Bankaları tarafından murabaha yapılamaz. Bir sonraki yazımızda “Mudarebe
(Emek-Sermaye Ortaklığı) Nedir?” sorusuna cevap arayacağız…